Việc phát triển ngôn ngữ ở trẻ em không chỉ là quá trình tự nhiên diễn ra theo thời gian, mà còn phụ thuộc rất lớn vào cơ sở xã hội xung quanh trẻ. Hiểu rõ các yếu tố xã hội ảnh hưởng như thế nào sẽ giúp ba mẹ hỗ trợ con tốt hơn, đặc biệt với những trẻ chậm nói hoặc có dấu hiệu rối loạn ngôn ngữ.
1. Nhu cầu giao tiếp – Nền tảng xã hội đầu tiên
Ngôn ngữ được sinh ra từ nhu cầu giao tiếp. Đây là một nhu cầu cơ bản, thiết yếu của con người – từ trẻ nhỏ đến người lớn. Trẻ ngay từ khi còn rất nhỏ đã có nhu cầu này và thể hiện nó thông qua những tín hiệu sớm như:
-
Hóng chuyện bằng mắt từ khi 1 tháng tuổi
-
Cười, vung tay chân, phát âm “ư”, “a”, phun mưa khi có người lớn nói chuyện
Đây là những biểu hiện ban đầu của giao tiếp xã hội, thể hiện rằng bé đang nỗ lực kết nối với thế giới xung quanh.
Ở những trẻ có khó khăn về phát triển (như trẻ rối loạn phổ tự kỷ, rối loạn phát triển, rối loạn ngôn ngữ), nhu cầu và khả năng giao tiếp xã hội bị ảnh hưởng rõ rệt, dẫn đến việc hình thành ngôn ngữ bị chậm trễ hoặc gián đoạn.
2. Gia đình – Môi trường xã hội đầu tiên và quan trọng nhất
Gia đình chính là nơi hình thành và nuôi dưỡng ngôn ngữ đầu tiên của trẻ. Mỗi lời nói, ánh mắt, nụ cười, hành động của ba mẹ và các thành viên trong gia đình đều là những "bài học ngôn ngữ" đầu đời cho con.
-
Trẻ bắt chước khẩu hình miệng, nét mặt, âm điệu của người thân
-
Trẻ học cách phối hợp các cơ quan phát âm như môi, lưỡi để tạo ra âm thanh
-
Trẻ sẽ nói được tiếng Bắc, tiếng Nam, tiếng địa phương… tùy vào giọng nói mà bé tiếp xúc thường xuyên
Giao tiếp trong gia đình càng phong phú, càng giàu cảm xúc thì trẻ càng có nhiều cơ hội học ngôn ngữ.
3. Trường mầm non và môi trường xã hội mở rộng
Khi trẻ lớn hơn, việc đến trường mầm non giúp bé mở rộng môi trường giao tiếp:
-
Tương tác với cô giáo, bạn bè đồng trang lứa
-
Giao tiếp với nhân viên trong trường, như bác bảo vệ, cô lao công
-
Tham gia các hoạt động nhóm, trò chơi giao tiếp, kể chuyện, hát múa...
Những tương tác này không chỉ giúp trẻ làm quen với các quy tắc xã hội mà còn giúp phát triển từ vựng, nắm được ngữ pháp, và rèn luyện khả năng sử dụng ngôn ngữ linh hoạt.
4. Cộng đồng xung quanh – Những tương tác đời thường có giá trị
Ngoài gia đình và trường học, những người xung quanh trẻ như hàng xóm, họ hàng, bạn bè của ba mẹ… cũng góp phần tạo nên một môi trường xã hội phong phú.
-
Trẻ nghe được nhiều giọng nói khác nhau
-
Học được cách giao tiếp trong các tình huống xã hội thực tế
-
Phản xạ ngôn ngữ được hình thành tự nhiên và linh hoạt hơn
5. Gợi ý cho ba mẹ: Làm sao để tạo môi trường xã hội giúp trẻ phát triển ngôn ngữ?
✅ Tăng cường trò chuyện với bé mỗi ngày, dù bé chưa biết nói
✅ Đáp lại tín hiệu giao tiếp sớm của bé như ánh mắt, tiếng ư a, cử chỉ tay chân
✅ Kể chuyện, hát, đọc thơ cho bé nghe
✅ Tạo cơ hội cho bé giao tiếp với người thân, bạn bè, môi trường bên ngoài
✅ Hạn chế cho trẻ tiếp xúc quá nhiều với màn hình – vì đây là hình thức giao tiếp một chiều, không tạo được môi trường xã hội thật sự
Kết luận
Cơ sở xã hội để trẻ phát triển ngôn ngữ chính là những nhu cầu giao tiếp tự nhiên của con người và những môi trường mà trẻ được tương tác mỗi ngày. Từ vòng tay gia đình đến không gian lớp học, từ tiếng cười với người thân đến ánh mắt đầu tiên trao nhau – tất cả đều là chất liệu quý giá giúp ngôn ngữ của trẻ nảy mầm và phát triển.
👉 Ba mẹ hãy là người đồng hành, là người bạn xã hội đầu tiên để con tự tin phát triển lời nói, phát triển ngôn ngữ – mở ra cả thế giới!
