Nhiều ba mẹ cảm thấy vui mừng khi thấy con bắt đầu phát âm, nói từ đơn hoặc lặp lại lời người lớn. Nhưng rồi lại nhanh chóng băn khoăn: “Liệu con đã biết nói thực sự chưa?”. Đây là một câu hỏi rất quan trọng, đặc biệt với những trẻ đang gặp khó khăn về ngôn ngữ như trẻ tự kỷ, trẻ chậm nói.
Vậy khi nào được gọi là trẻ đã thực sự biết nói? Ba mẹ cần hiểu đúng để hỗ trợ con đúng cách.
1. Nói được không có nghĩa là biết nói thực sự
Nhiều trẻ có thể phát ra từ ngữ, lặp lại những gì người lớn nói, hoặc tự nói nhảm không rõ nghĩa. Có trẻ nói giống như "con vẹt" – chỉ đơn thuần là bắt chước mà không hiểu nội dung mình đang nói. Có trẻ thì câu cú rối rắm, không rõ nghĩa, hoặc chỉ nói từ đơn rời rạc.
Thậm chí, có trẻ tuy nói được nhưng không chủ động sử dụng lời nói để giao tiếp – không thể hiện nhu cầu, cảm xúc, hay sở thích của bản thân.
2. Dấu hiệu cho thấy con đã thực sự biết nói
Một đứa trẻ được xem là biết nói thực sự khi con:
-
Chủ động sử dụng ngôn ngữ để thể hiện nhu cầu và mong muốn (ví dụ: “Con đói, con muốn ăn”, “Con muốn chơi với mẹ”).
-
Biết dùng lời nói để thể hiện cảm xúc, như: “Con buồn”, “Con tức giận”, “Con vui”.
-
Biết sử dụng ngôn ngữ đúng ngữ cảnh, đúng ngữ nghĩa.
-
Có khả năng luân phiên trong hội thoại – tức là biết lắng nghe và phản hồi khi người khác nói.
-
Chủ động giao tiếp với mọi người, không chỉ khi được hỏi hoặc bị ép nói.
Những năng lực trên phản ánh rằng con hiểu và sử dụng ngôn ngữ một cách có ý thức và có mục đích – đây mới chính là "biết nói thật sự".
3. Vì sao biểu hiện cảm xúc bằng lời nói rất quan trọng?
Khi trẻ chưa thể dùng lời nói để diễn đạt cảm xúc hoặc nhu cầu, con dễ rơi vào trạng thái ức chế và căng thẳng tâm lý. Điều này dẫn đến các hành vi tiêu cực như:
-
La hét, ăn vạ
-
Đập đầu, tự cào xé hoặc tự gây tổn thương cho bản thân
Giống như người lớn trong thời kỳ giãn cách xã hội vì Covid – khi chúng ta không được giao tiếp bình thường, cảm giác bức bối, tù túng, khó chịu là điều không thể tránh khỏi. Trẻ em cũng vậy, đặc biệt là trẻ chưa có khả năng biểu đạt bằng lời – những cảm xúc và nhu cầu không được thể hiện ra ngoài sẽ trở thành nguyên nhân gây nên hành vi sai lệch.
4. Ba mẹ cần làm gì khi con đã “biết nói”?
Ngay cả khi con đã bắt đầu nói được, ba mẹ vẫn cần đồng hành, dạy con cách dùng lời nói đúng cách:
-
Khuyến khích con diễn đạt cảm xúc bằng lời: “Con có buồn không?”, “Con đang vui à?”
-
Gợi mở cho con nói ra nhu cầu của mình: “Con muốn gì? Con nói với mẹ nhé.”
-
Hướng dẫn con nói đúng ngữ cảnh: khi nào cần chào hỏi, cảm ơn, xin lỗi...
-
Tạo cơ hội cho con giao tiếp thực tế hằng ngày với người thân và môi trường xung quanh.
Kết luận
Ba mẹ cần biết khi nào con thực sự biết nói để không vội vàng yên tâm khi con chỉ mới phát ra âm thanh hoặc từ đơn. Khi con chủ động dùng lời nói để giao tiếp, thể hiện nhu cầu, cảm xúc và nói đúng ngữ cảnh, đó mới là dấu hiệu chắc chắn cho thấy con đã thật sự làm chủ được ngôn ngữ.
Hiểu rõ điều này sẽ giúp ba mẹ có chiến lược phù hợp để đồng hành cùng con, đặc biệt là với trẻ tự kỷ, trẻ chậm nói – những trẻ đang cần sự hỗ trợ ngôn ngữ một cách khoa học và kiên trì.
Nếu bạn muốn mình mở rộng thêm phần “gợi ý trò chơi giúp trẻ biết nói thực sự” hoặc “lỗi thường gặp khi ba mẹ tưởng con đã biết nói”, mình có thể bổ sung ngay nhé!
