Khi trẻ bắt đầu có dấu hiệu biết nói, nhiều ba mẹ thường chia sẻ rằng: “Con nhà mình thích thì nói, không thích thì không nói”. Tuy nhiên, đây là một hiểu lầm phổ biến đối với trẻ chậm nói, rối loạn ngôn ngữ hoặc trẻ có dấu hiệu đặc biệt. Không phải vì con không thích nói, mà là con chưa có động cơ đủ mạnh để nói hoặc chưa có môi trường đủ phù hợp để sử dụng ngôn ngữ.
Trẻ chậm nói không chủ động vì thiếu động cơ và môi trường giao tiếp
Đặc điểm chung ở nhiều trẻ chậm nói, rối loạn ngôn ngữ hay trẻ đặc biệt là thiếu sự chủ động trong giao tiếp. Trẻ không tự thể hiện sở thích, ý muốn, nhu cầu hay cảm xúc bằng lời nói. Điều này không có nghĩa là con không muốn giao tiếp, mà là con chưa có cơ hội để phát triển kỹ năng này.
Ba mẹ cần nhớ: Ngôn ngữ không tự đến. Nó được hình thành từ những nhu cầu thực tế, từ môi trường có tương tác, và từ động lực phải sử dụng lời nói để được đáp ứng.
Vì sao không nên đáp ứng ngay nhu cầu của trẻ?
Một sai lầm phổ biến mà nhiều ba mẹ và ông bà trong gia đình thường mắc phải là đáp ứng ngay mọi nhu cầu của con — chỉ cần con ra hiệu, chỉ tay, nhìn vào đồ vật hoặc ậm ừ là lập tức được phục vụ. Việc này vô tình củng cố cho trẻ thói quen "không cần nói vẫn được đáp ứng".
Khi trẻ quen với việc không phải sử dụng lời nói mà vẫn đạt được điều mình muốn, con sẽ không có lý do gì để tập nói, để nỗ lực giao tiếp hay phát triển ngôn ngữ.
Hãy để trẻ có nhu cầu được nói
Muốn trẻ chủ động nói và giao tiếp, ba mẹ cần tạo ra sự “chờ đợi có mục tiêu” – tức là đừng đáp ứng ngay yêu cầu của trẻ, mà hãy yêu cầu con dùng lời nói để thể hiện mong muốn.
Ví dụ:
-
Khi con muốn lấy đồ ăn ở trên cao, con có thể chỉ tay hoặc ư ử. Ba mẹ đừng vội lấy giúp ngay mà hãy hỏi:
👉 “Con cần gì?”
👉 “Con muốn lấy bánh à?”
Nếu con có thể nói từ đơn thì ba mẹ mớm lời: “Bánh”, “Lấy bánh”. Nếu con nói được nhiều hơn, hãy khuyến khích con nói: “Con lấy bánh”, hoặc “Mẹ cho con bánh”. -
Khi đưa đồ ăn cho con, ba mẹ nên giữ lại vài giây và nói:
👉 “Con phải xin mẹ đã nào”,
👉 “Con nói: Con xin mẹ”.
Sau khi con nhắc lại hoặc cố gắng nói theo, ba mẹ mới trao món đồ cho con.
Điều này tạo cho trẻ cảm giác rằng: phải nói thì mới được, từ đó hình thành động cơ sử dụng lời nói.
Ba mẹ đừng “hiểu ý con quá nhanh”
Một trong những rào cản lớn nhất khiến trẻ không phát triển ngôn ngữ là vì ba mẹ quá hiểu con, nhìn ánh mắt, đoán mong muốn và thực hiện ngay. Tuy điều này xuất phát từ tình thương, nhưng lại tước đi cơ hội học nói của trẻ.
Ba mẹ hãy luyện cho con cách phản hồi bằng ngôn ngữ trước khi được đáp ứng. Đây chính là bước đầu tiên trong hành trình giúp trẻ:
-
Chủ động giao tiếp
-
Tự diễn đạt nhu cầu
-
Phát triển khả năng ngôn ngữ một cách tự nhiên và bền vững
Kết luận
Ba mẹ hãy để trẻ có nhu cầu được nói bằng cách không đáp ứng ngay nhu cầu của trẻ. Đây không phải là hành động "làm khó" con, mà là một chiến lược quan trọng trong quá trình phát triển ngôn ngữ cho trẻ chậm nói, rối loạn ngôn ngữ, trẻ đặc biệt. Khi trẻ buộc phải dùng lời để được giao tiếp và đáp ứng, con sẽ dần hình thành thói quen nói, tăng khả năng kết nối và hòa nhập tốt hơn với môi trường xung quanh.
