Khi con của chúng ta chưa có ngôn ngữ, điều quan trọng mà ba mẹ không nên bỏ qua chính là khen ngợi để củng cố hành vi giao tiếp của con. Những hành vi giao tiếp ban đầu như ánh mắt, nét mặt, cử chỉ hay hành động đều là những bước khởi đầu quan trọng cho quá trình phát triển ngôn ngữ. Việc khen ngợi đúng lúc, đúng cách sẽ giúp con duy trì và phát triển những hành vi giao tiếp này, tạo nền tảng cho sự giao tiếp bằng lời nói trong tương lai.
1. Vì sao cần khen ngợi khi trẻ chưa có lời nói?
Trẻ chưa có ngôn ngữ vẫn có thể giao tiếp thông qua:
-
Ánh mắt (nhìn vào món đồ con muốn)
-
Nét mặt (vui, háo hức khi nhìn thấy đồ chơi)
-
Cử chỉ (khoanh tay, vươn tay, lắc đầu…)
-
Hành động (kéo tay người lớn, đưa đồ…)
Nếu ba mẹ chỉ chờ con nói được mới khen, thì sẽ bỏ lỡ rất nhiều cơ hội quý giá để giúp con phát triển giao tiếp. Ngược lại, nếu khen ngợi đúng lúc, con sẽ hiểu rằng: “Mình làm như thế là đúng” → từ đó con sẽ lặp lại hành vi giao tiếp nhiều hơn, và giao tiếp dần trở thành thói quen tự nhiên.
2. Khen ngợi như thế nào là hiệu quả?
Ba mẹ có thể khen ngợi bằng nhiều cách linh hoạt:
✅ Lời khen trực tiếp:
-
“Con khoanh tay ạ giỏi quá!”
-
“Con nhìn vào ô tô à? Con thích ô tô đúng không?”
✅ Phần thưởng:
-
Đưa ngay món đồ con yêu thích khi con thể hiện hành vi giao tiếp phù hợp.
✅ Nhắc lại ý con muốn thể hiện:
-
Ví dụ: Khi con nhìn lên kệ đồ chơi và nhìn sang ba mẹ → “À, con muốn lấy ô tô đúng không? Đây, ô tô của con đây.”
✅ Củng cố hành vi bằng phản hồi nhanh chóng:
Khi con có hành vi giao tiếp (dù không lời), hãy đáp lại nhanh, đúng ý con, đi kèm lời khen và nhắc lại điều con đang muốn.
3. Một số tình huống minh họa
📌 Tình huống 1:
Con chưa biết nói từ “xin”, nhưng khi muốn ăn bim bim, con khoanh tay lễ phép.
→ Ba mẹ hãy nói: “Ồ, con khoanh tay ạ để xin bim bim đúng không? Giỏi quá!” và đưa ngay món đó cho con.
📌 Tình huống 2:
Con nhìn chăm chú vào chiếc ô tô trên giá nhưng chưa biết chỉ tay.
→ Ba mẹ phản hồi ngay: “Con nhìn ô tô à? Con muốn lấy ô tô đúng không?” rồi đưa cho con kèm câu nói: “Đây là ô tô con thích nè.”
📌 Tình huống 3:
Con đã biết chỉ tay vào món đồ chơi.
→ Ba mẹ nói ngay: “Ồ, con chỉ tay vào ô tô! Con thích ô tô, phải không? Đây, ô tô của con đây.”
4. Khen ngợi mỗi ngày để giao tiếp trở thành thói quen
Việc khen ngợi và củng cố hành vi giao tiếp cần được thực hiện đều đặn mỗi ngày, trong mọi tình huống sinh hoạt của con. Mỗi lần ba mẹ phản hồi đúng ý, đúng lúc là một lần giúp con hiểu rằng: giao tiếp có hiệu quả → con sẽ chủ động hơn → sớm có lời nói.
✅ Kết luận
Ba mẹ hãy khen ngợi để củng cố hành vi giao tiếp của con khi con chưa có lời nói – đây là một chiến lược đơn giản nhưng rất hiệu quả để giúp trẻ đặc biệt, trẻ tự kỷ, trẻ chậm nói phát triển kỹ năng giao tiếp. Những lời khen nhỏ, phản hồi nhanh, sự ghi nhận của ba mẹ sẽ là động lực lớn để con bước vào hành trình nói năng và kết nối với thế giới.
