Một thực tế mà nhiều bậc phụ huynh có con tự kỷ thường gặp phải là: con đã có ngôn ngữ, đã biết nói, nhưng rất ít khi chủ động giao tiếp. Điều này khiến ba mẹ thắc mắc: "Tại sao con biết nói rồi mà không chịu nói ra yêu cầu, mong muốn của mình?"
Thực chất, đây chính là một đặc trưng của tình trạng rối loạn ngôn ngữ ở trẻ tự kỷ. Việc trẻ không chủ động nói không có nghĩa là con không biết nói, mà là ngôn ngữ chưa trở thành công cụ thực sự để con giao tiếp. Điều này cho thấy quá trình can thiệp chưa đầy đủ, chưa nhất quán, hoặc chưa đủ thời gian.
Vậy cách giúp trẻ tự kỷ đã có ngôn ngữ chủ động giao tiếp là gì? Dưới đây là những chiến lược hiệu quả, dễ áp dụng trong cuộc sống hàng ngày mà ba mẹ có thể thực hiện ngay:
1. Sắp xếp môi trường để kích thích trẻ nói
Một trong những nguyên tắc quan trọng trong can thiệp ngôn ngữ là thiết kế môi trường giao tiếp có chủ đích. Cụ thể:
-
Đặt đồ vật con thích ở vị trí con nhìn thấy nhưng không với tới (trên cao, trong hộp có nắp…).
-
Khi con có nhu cầu, con sẽ buộc phải yêu cầu người lớn lấy giúp – từ đó tạo động lực để con giao tiếp.
-
Ví dụ: con muốn lấy bánh, nhưng bánh được để trong hộp có nắp. Con sẽ phải ra hiệu hoặc cố gắng nói ra yêu cầu: "mở hộp", "lấy bánh"…
2. Tạo tình huống thiếu thốn có chủ đích
Đây là kỹ thuật kích thích nhu cầu giao tiếp bằng cách tạo ra sự thiếu hụt vừa đủ để trẻ cần phải dùng lời nói:
-
Đưa thiếu một phần đồ vật (ví dụ: chỉ đưa một chiếc giày khi con chuẩn bị đi chơi).
-
Cho từng miếng thức ăn thay vì cả gói (ví dụ: cho từng miếng bim bim để con phải nói “nữa”, “thêm”).
-
Tạo tình huống chọn lựa: Đưa hai món đồ để con chọn (ví dụ: áo đỏ và áo xanh), khuyến khích con nói “áo đỏ”, “con muốn áo đỏ”…
3. Hướng dẫn trẻ hiểu và sử dụng ngôn ngữ đúng mục đích
Muốn trẻ chủ động sử dụng lời nói, ba mẹ cần kiên trì dạy trẻ hiểu rằng chỉ khi con nói ra, con mới được đáp ứng:
-
Khi con muốn thứ gì, đừng vội vàng đưa ngay dù ba mẹ đã hiểu con muốn gì.
-
Hãy yêu cầu con nói, hoặc gợi ý, mớm lời để con học cách biểu đạt nhu cầu của mình.
-
Ví dụ: Khi con nhìn quyển truyện, thay vì đưa ngay, hãy giữ lại và gợi ý: “Con nói xin truyện nào”, “Con nói mẹ ơi lấy truyện”…
-
Nếu trẻ chưa nói được câu dài, có thể bắt đầu từ từ đơn: “truyện”, “xin”, “lấy truyện”…
Điều quan trọng là cả gia đình cần đồng hành nhất quán: khi trẻ muốn điều gì – trẻ phải nói, và chỉ khi nói ra trẻ mới được đáp ứng.
4. Tăng cường vốn từ và khả năng hiểu ngôn ngữ cho trẻ
Nhiều trẻ tự kỷ không chủ động nói là vì thiếu vốn từ, thiếu hiểu biết về ngôn ngữ. Để cải thiện điều này, ba mẹ cần:
-
Cung cấp từ mới qua hoạt động thực tế. Ví dụ: dạy từ "đóng cửa" bằng cách dẫn con đến cửa, vừa nói “đóng cửa”, vừa làm mẫu động tác, thậm chí cầm tay con cùng làm.
-
Gắn ngôn ngữ với hành động cụ thể, đồ vật cụ thể, giúp con hiểu ngữ cảnh và học cách sử dụng ngôn ngữ phù hợp.
-
Lặp lại từ mới trong nhiều tình huống, khuyến khích trẻ nói theo hoặc dùng từ đó khi có nhu cầu.
Kết luận: Chủ động giao tiếp là cả một hành trình
Việc giúp trẻ tự kỷ đã có ngôn ngữ chủ động giao tiếp không thể xảy ra trong một sớm một chiều. Đó là cả một quá trình đồng hành kiên trì, chủ động tạo cơ hội giao tiếp và duy trì thói quen giao tiếp bằng lời nói mỗi ngày.
Ba mẹ chính là người gần gũi nhất, có vai trò quan trọng nhất trong việc tạo ra môi trường giao tiếp tích cực và dạy trẻ hiểu rằng: giao tiếp bằng lời nói là cách để được đáp ứng nhu cầu.
💡 Hãy nhớ: Giao tiếp là kỹ năng cần được dạy, được luyện, và được củng cố mỗi ngày – nhất là với trẻ tự kỷ.
