Trường hợp thực tế: Bé được can thiệp sớm nhưng vẫn chưa nói
Một bé trai được can thiệp ngôn ngữ từ khi 21 tháng tuổi, đến nay đã hơn 4 tuổi. Trong suốt quá trình đó, bé đã trải qua can thiệp với ba cô giáo khác nhau. Hiện tại, bé có các kỹ năng như:
-
Nghe hiểu tốt, phản ứng với tên gọi
-
Bắt chước hành vi tốt
-
Tự phục vụ cơ bản
-
Có một số hình thức giao tiếp phi lời nói
Tuy nhiên, bé vẫn chưa có lời nói, chưa phát âm được từ nào rõ ràng. Bé đã được bác sĩ chẩn đoán rối loạn phổ tự kỷ khi hơn 3 tuổi. Vấn đề đặt ra là: Vì sao bé có nhiều khả năng nền tảng tốt nhưng vẫn chưa nói được?
1. Tự kỷ và tỷ lệ trẻ không có lời nói
Theo nhiều nghiên cứu, khoảng 15–30% trẻ trong phổ tự kỷ không phát triển lời nói rõ ràng. Điều này có thể do những ảnh hưởng đặc thù từ não bộ, đặc biệt là các vùng ngôn ngữ chính như:
-
Vùng Broca: Chịu trách nhiệm cho việc sản xuất ngôn ngữ, vận động lời nói
-
Vùng Wernicke: Chịu trách nhiệm cho việc hiểu ngôn ngữ
-
Sự kết nối giữa hai vùng này: Nếu có vấn đề về cấu trúc hoặc chức năng, trẻ có thể hiểu lời nói nhưng không thể diễn đạt bằng ngôn ngữ lời nói.
Đây là một thực tế khó khăn nhưng ba mẹ cần hiểu đúng và chấp nhận, từ đó tìm giải pháp phù hợp thay vì chỉ mong chờ vào lời nói như là hình thức giao tiếp duy nhất.
2. Vai trò then chốt của ba mẹ trong can thiệp ngôn ngữ
Không ít trường hợp, trẻ được can thiệp tại trung tâm nhiều năm nhưng vai trò hỗ trợ của gia đình lại chưa thực sự rõ nét. Điều này ảnh hưởng lớn đến hiệu quả can thiệp.
Hãy tự hỏi:
-
Ba mẹ có thường xuyên giao tiếp, tương tác với con không?
-
Ba mẹ có dành thời gian cùng con luyện tập tại nhà không?
-
Các kỹ năng được học ở trung tâm có được lặp lại và duy trì tại nhà không?
Việc trẻ có thể hiểu lời, phản ứng với tên gọi, quan sát tốt… cho thấy trẻ có tiềm năng, nhưng điều đó cần được kích hoạt đúng cách, đều đặn, nhất là từ ba mẹ – người gần gũi nhất với trẻ.
3. Khi trẻ chưa nói: Hãy phát triển giao tiếp thay thế
Không phải trẻ chưa có lời nói là không thể giao tiếp. Ngược lại, đây chính là giai đoạn quan trọng để phát triển các hình thức giao tiếp thay thế, giúp trẻ thể hiện nhu cầu, mong muốn và cảm xúc của mình. Một số phương pháp hiệu quả gồm:
✔ Giao tiếp bằng cử chỉ, điệu bộ
-
Gật đầu, lắc đầu, chỉ tay, xua tay, vẫy tay…
-
Thể hiện nhu cầu như muốn ăn, uống, chơi, nghỉ… qua hành động rõ ràng
✔ Sử dụng tranh ảnh hoặc thẻ giao tiếp (PECS)
-
Trẻ đưa hình ảnh để thể hiện mong muốn (ví dụ: thẻ có hình ly nước, đồ chơi…)
-
Tăng cường khả năng hiểu – phản hồi 2 chiều giữa trẻ và ba mẹ
✔ Sử dụng ngôn ngữ cơ thể và ánh mắt
-
Dạy trẻ sử dụng ánh mắt để chỉ vật
-
Kết hợp ngôn ngữ cơ thể với âm thanh hoặc ký hiệu đơn giản
Việc phát triển giao tiếp không lời không chỉ giúp trẻ giảm hành vi tiêu cực, mà còn là nền tảng để kích hoạt lời nói sau này nếu điều kiện thần kinh cho phép.
4. Ba mẹ cần làm gì?
-
Dành thời gian chất lượng bên con mỗi ngày
-
Chủ động dạy con giao tiếp thay thế nếu con chưa nói
-
Không kỳ vọng quá mức vào trung tâm, mà hãy phối hợp chủ động
-
Kiên trì và yêu thương con đúng cách, vì tiến trình phục hồi ở trẻ đặc biệt là chậm và không đồng đều
Kết luận
Việc tại sao bé 4 tuổi được can thiệp từ 20 tháng mà vẫn chưa có lời nói phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố: tình trạng não bộ, mức độ rối loạn, phương pháp can thiệp và đặc biệt là sự đồng hành từ gia đình. Dù con chưa nói được, ba mẹ vẫn có thể giúp con giao tiếp, kết nối và bày tỏ nhu cầu – điều đó mới là điều quan trọng nhất trong quá trình phát triển của con.
Giao tiếp là cầu nối giữa con với thế giới. Khi lời nói chưa đến, hãy dạy con cách kết nối bằng mọi cách có thể.
