Trong hành trình đồng hành và can thiệp cho trẻ đặc biệt, nhiều ba mẹ thường xuyên nghe lời khuyên từ chuyên gia rằng: cần tạo cho con cảm giác an toàn, niềm vui, và kết nối tích cực với ba mẹ. Điều này hoàn toàn chính xác. Tuy nhiên, song song với mong muốn nuôi dưỡng cảm xúc tích cực cho con, không ít ba mẹ vẫn băn khoăn: “Ba mẹ có được trách phạt trẻ đặc biệt khi con có hành vi không đúng không?”
Hiểu đúng về khái niệm "trách phạt" trong giáo dục trẻ đặc biệt
Trước tiên, cần khẳng định rằng: yêu thương không có nghĩa là nuông chiều. Việc trách phạt ở đây không đồng nghĩa với mắng mỏ, la hét hay dùng đòn roi, mà là việc thiết lập giới hạn rõ ràng, giúp trẻ hiểu hành vi nào là phù hợp và hành vi nào là không thể chấp nhận.
Nhiều ba mẹ lo lắng rằng việc phạt con sẽ khiến trẻ sợ hãi, trốn tránh, không còn kết nối với ba mẹ nữa. Nhưng thực tế, đây là một tư duy sai lầm và thiếu nhất quán. Trẻ đặc biệt, cũng giống như trẻ bình thường, cần được uốn nắn hành vi từ sớm, trong một môi trường vừa yêu thương vừa có kỷ luật.
Ba mẹ cần vừa mềm mỏng vừa kiên định
Khi dạy con, ba mẹ cần giữ thái độ yêu thương, bình tĩnh, nhưng đồng thời phải có quy định rõ ràng và thực hiện một cách nhất quán. Ví dụ:
-
Trước bữa ăn, nếu trẻ đòi ăn bánh kẹo và có hành vi ăn vạ, ba mẹ cần nhắc lại quy định: "Trước khi ăn cơm, con không được ăn bánh hay kẹo."
-
Nếu trẻ khóc lóc, la hét hay nằm ra sàn ăn vạ, ba mẹ không nên dỗ dành hay nhượng bộ, mà hãy giữ nguyên lập trường, kiên quyết nhưng không nặng lời.
-
Khi phạt con, hãy giải thích rõ ràng nguyên nhân, và nếu có thể, hãy báo trước hệ quả nếu con tiếp tục hành vi sai.
Việc phạt ở đây có thể đơn giản như: tạm ngừng hoạt động yêu thích, tách con khỏi môi trường gây kích thích tiêu cực, hoặc tạm thời không phản hồi hành vi không phù hợp (bỏ qua có chọn lọc).
Không phạt cũng là một hình thức củng cố hành vi sai
Nhiều ba mẹ cho rằng: “Thôi kệ, con còn nhỏ, con đặc biệt nên mình phải thương con hơn.” Nhưng cách nghĩ này lại vô tình củng cố hành vi sai. Khi trẻ thấy rằng mình khóc là được đáp ứng, không nghe lời mà vẫn được yêu thương tuyệt đối, thì lần sau trẻ sẽ lặp lại hành vi đó nhiều hơn.
Nếu không uốn nắn hành vi từ sớm, trẻ sẽ khó thích nghi với môi trường lớp học, khó hợp tác với cô giáo, và mất khả năng tự điều chỉnh hành vi sau này.
Tâm lý ba mẹ ảnh hưởng trực tiếp đến sự hợp tác của trẻ
Trẻ đặc biệt rất nhạy cảm với tâm lý và phản ứng của ba mẹ. Chỉ cần ba mẹ thiếu kiên định một lần, trẻ sẽ "nhớ" và tái diễn hành vi sai trong những lần tiếp theo. Vì vậy, ba mẹ cần:
-
Tỏ ra bình tĩnh và kiểm soát tốt cảm xúc khi con hành xử chưa đúng
-
Nhất quán giữa ba và mẹ, giữa gia đình và nhà trường
-
Giải thích quy tắc đơn giản, dễ hiểu và lập lại khi cần
✅ Kết luận: Trách phạt đúng cách là một phần quan trọng trong giáo dục trẻ đặc biệt
Ba mẹ hoàn toàn có thể – và nên – trách phạt trẻ đặc biệt khi con có hành vi không đúng, nhưng cần làm điều đó đúng cách, nhẹ nhàng nhưng kiên quyết, và luôn nhất quán với các nguyên tắc đã đặt ra.
Việc vừa yêu thương vừa rèn luyện kỷ luật sẽ giúp trẻ dần hình thành những hành vi phù hợp, có khả năng hợp tác và hòa nhập tốt hơn với xã hội.
