Trong hành trình đồng hành cùng con phát triển ngôn ngữ, đặc biệt là với trẻ có khó khăn như trẻ tự kỷ, tăng động, rối loạn phát triển hay khuyết tật trí tuệ, nhiều ba mẹ đã mắc phải những sai lầm phổ biến khiến việc can thiệp trở nên kém hiệu quả, thậm chí còn khiến trẻ thêm áp lực. Một trong những sai lầm lớn nhất là ba mẹ quá nóng ruột khi con chưa nói được và liên tục ép trẻ phải nói, dù con còn chưa có những kỹ năng nền tảng.
1. Nóng vội bắt con phải nói khi chưa sẵn sàng
Một trong những hình ảnh thường thấy là ba mẹ cứ lặp đi lặp lại những câu như:
-
"Con nói mẹ đi!"
-
"Gọi bà đi!"
-
"Con gọi bố đi nào!"
Tuy nhiên, thực tế là trẻ chưa sẵn sàng để phát âm. Nhiều bé chưa biết giao tiếp không lời – nghĩa là con chưa biết chỉ tay để thể hiện nhu cầu, chưa biết gật đầu, lắc đầu, xua tay khi không đồng ý, thậm chí là chưa thể phát ra âm đơn giản như "a", "ơ", "ba".... Vậy mà ba mẹ lại yêu cầu con phải gọi tên người khác – đó là điều xa vời và không thực tế.
2. Bỏ qua các kỹ năng tiền ngôn ngữ – nền tảng cho việc học nói
Trước khi có thể nói được từ, trẻ cần có rất nhiều kỹ năng tiền ngôn ngữ. Một số kỹ năng quan trọng bao gồm:
-
Khả năng chú ý và quan sát người khác
-
Chơi đa dạng đồ chơi (chơi chức năng, chơi biểu tượng)
-
Biết chờ đợi và luân phiên trong giao tiếp
-
Giao tiếp bằng ánh mắt, nét mặt, cử chỉ, điệu bộ
-
Biết tương tác qua lại với người đối diện
Nếu những kỹ năng này chưa có hoặc chưa phát triển tốt, thì việc dạy trẻ nói ngay là quá sớm và không hiệu quả.
3. Không đi theo đúng lộ trình phát triển ngôn ngữ
Ba mẹ thường bỏ qua các giai đoạn phát triển ngôn ngữ tự nhiên mà trẻ cần trải qua. Nhiều bé chưa có giao tiếp không lời, chưa phản ứng với tên gọi, chưa chơi tương tác với người khác… đã bị yêu cầu phải nói. Việc ép trẻ phát âm từ sớm, thay vì hỗ trợ phát triển nền tảng nhận thức - xã hội - giao tiếp không lời, chính là nguyên nhân khiến việc can thiệp thất bại hoặc tiến triển rất chậm.
4. Giải pháp đúng đắn cho ba mẹ
Để giúp trẻ đặc biệt phát triển ngôn ngữ đúng hướng, ba mẹ cần điều chỉnh lại cách tiếp cận:
-
🔸 Tập trung vào phát triển kỹ năng chú ý, quan sát
-
🔸 Khuyến khích trẻ giao tiếp bằng cử chỉ, ánh mắt, điệu bộ
-
🔸 Tăng cường chơi cùng trẻ để xây nền tảng tương tác
-
🔸 Tạo môi trường ngôn ngữ tự nhiên, không gây áp lực
-
🔸 Chia nhỏ mục tiêu dạy nói thành từng bước phù hợp với khả năng hiện tại của trẻ
Hãy nhớ rằng, trước khi có ngôn ngữ lời nói, trẻ cần phải giao tiếp không lời thành thạo trước. Khi các kỹ năng tiền ngôn ngữ đã vững vàng, con sẽ dễ dàng bật ra âm, từ đơn và tiếp tục phát triển ngôn ngữ một cách tự nhiên, hiệu quả hơn rất nhiều.
✅ Kết luận
Những sai lầm phổ biến của ba mẹ khi dạy ngôn ngữ cho trẻ đặc biệt không chỉ đến từ việc thiếu kiến thức, mà còn xuất phát từ tình yêu thương quá nóng vội. Đừng ép con nói khi con chưa sẵn sàng. Hãy đi cùng con, từng bước một, bằng sự kiên nhẫn và hiểu biết. Khi nền tảng được xây vững, ngôn ngữ sẽ đến như một điều tất yếu.
