1. Môi trường gia đình – nền tảng hình thành hành vi của trẻ
Môi trường gia đình chính là “ngôi trường đầu tiên” của mỗi đứa trẻ.
Mọi hành vi, thói quen, cảm xúc của trẻ đều chịu ảnh hưởng trực tiếp từ cách cha mẹ nuôi dạy, giao tiếp và ứng xử trong cuộc sống hàng ngày.
Với trẻ đặc biệt như trẻ tự kỷ, tăng động, giảm chú ý, chậm nói hay rối loạn phát triển, ảnh hưởng này còn sâu sắc hơn rất nhiều.
Bởi các con học bằng quan sát và bắt chước, nên mọi hành vi của người lớn trong gia đình — dù là tích cực hay tiêu cực — đều trở thành “tấm gương phản chiếu” hành vi của con.
2. Khi môi trường gia đình nuông chiều – hành vi của trẻ dễ lệch chuẩn
Rất nhiều cha mẹ, đặc biệt là những gia đình có trẻ đặc biệt, thường có tâm lý “thương con nên chiều con”.
Cha mẹ và ông bà nghĩ rằng: “Con đã thiệt thòi rồi, thôi thì chiều để con vui, miễn sao con chịu ăn, chịu chơi là được.”
Tuy nhiên, sự nuông chiều này vô tình tạo nên những hành vi bất thường ở trẻ.
Ví dụ:
-
Trẻ không chịu ngồi bàn ăn, chỉ chịu ăn khi được xem tivi hoặc khi có người chạy theo đút.
-
Trẻ kéo dài bữa ăn hàng giờ hoặc ăn vạ khi không được đáp ứng.
-
Trẻ đòi hỏi, hét to, quăng ném đồ để đạt được điều mình muốn — và người lớn lại nhượng bộ.
Những cách ứng xử này khiến trẻ hình thành thói quen xấu và hành vi lệch chuẩn, bởi trẻ hiểu rằng “chỉ cần làm vậy là ba mẹ sẽ chiều theo”.
3. Gia đình yêu thương – nhưng cần có kỷ luật và nguyên tắc
Một môi trường gia đình lành mạnh không chỉ có tình yêu thương, mà còn cần kỷ luật – nguyên tắc – sự nhất quán trong mọi thành viên.
Nếu cha mẹ hoặc ông bà chỉ cần một người “chiều theo” trẻ, còn người khác lại nghiêm khắc, trẻ sẽ rất dễ rối loạn hành vi do không biết đâu là giới hạn.
➡️ Nguyên tắc vàng:
Tất cả thành viên trong gia đình cần thống nhất cách ứng xử, cách phản hồi với hành vi của trẻ, để trẻ hiểu rằng:
“Khi con làm đúng – con được khích lệ. Khi con sai – con cần sửa.”
4. Cách cha mẹ tạo môi trường giúp trẻ hình thành hành vi đúng mực
Để xây dựng thói quen tốt, cha mẹ nên tạo nếp sinh hoạt ổn định và rõ ràng mỗi ngày, ví dụ:
-
Cho con ăn – ngủ – học – chơi theo giờ cố định.
-
Dạy con ngồi bàn học đúng giờ (ví dụ 8h tối), dù học ít hay nhiều, vẫn giúp hình thành thói quen tự giác.
-
Khi con học hoặc chơi, cha mẹ đồng hành và làm gương bằng việc đọc sách, làm việc tập trung.
-
Khi con làm sai, không quát mắng hay chiều theo, mà hướng dẫn con sửa hành vi bằng cách bình tĩnh, kiên nhẫn và rõ ràng.
Sau một thời gian, trẻ sẽ dần hình thành thói quen tích cực:
Tự giác – hợp tác – biết chờ đợi – biết điều chỉnh cảm xúc.
5. Tình cảm trong gia đình ảnh hưởng trực tiếp đến cảm xúc và hành vi của trẻ
Khi cha mẹ ấm áp, gắn bó, giao tiếp tích cực với nhau và với con, trẻ sẽ cảm thấy an toàn, tự tin và dễ hợp tác.
Ngược lại, nếu trong nhà thường xuyên có xung đột, lạnh nhạt hoặc thờ ơ, trẻ sẽ dễ rơi vào trạng thái lo âu, bất an hoặc thu mình, bắt chước lại các hành vi cãi vã, la hét.
💬 Những cảm xúc mà cha mẹ thể hiện hàng ngày – từ ánh mắt, giọng nói, cử chỉ, thái độ – chính là những “bài học trực quan” mà con hấp thụ từng chút một.
Cha mẹ càng bình tĩnh, nhẹ nhàng, kiên định – hành vi của con càng dễ ổn định và tiến bộ.
6. Lời khuyên cho ba mẹ có trẻ đặc biệt
Với trẻ tự kỷ, tăng động, chậm nói, giảm chú ý hoặc rối loạn phát triển, việc điều chỉnh môi trường gia đình là yếu tố cực kỳ quan trọng trong quá trình can thiệp:
-
Giảm tiếng ồn, tivi, điện thoại trong giờ học – ăn – ngủ.
-
Giao tiếp bằng ánh mắt, cử chỉ, lời nói ngắn gọn và rõ ràng.
-
Khen ngợi đúng lúc – nhất quán trong phản ứng với hành vi của con.
-
Giữ lịch sinh hoạt đều đặn để giúp con cảm thấy an toàn và dự đoán được.
🌱 Khi gia đình ổn định, yêu thương và có nguyên tắc, hành vi của trẻ sẽ dần thay đổi tích cực – đây chính là nền tảng để trẻ phát triển ngôn ngữ, giao tiếp và kỹ năng xã hội sau này.
✅ Kết luận
Môi trường gia đình không chỉ ảnh hưởng đến hành vi mà còn định hình nhân cách, cảm xúc và sự phát triển toàn diện của trẻ.
Đặc biệt với trẻ đặc biệt, gia đình chính là “liệu pháp đầu tiên” giúp con thay đổi và lớn lên mỗi ngày.
Ba mẹ hãy bắt đầu từ chính mình – làm gương, yêu thương và kiên định, để hành vi của con phản chiếu một môi trường tích cực và đầy yêu thương.
